Haydn i spółka

Razem z Haydnem pojawią się dziś na scenie Sigismund Neukomm i Johann Andreas Stein. To w zasadzie nietypowe już w naszych czasach spotkanie będzie możliwe dzięki {oh!} Orkiestrze historycznej, która wystąpi dziś (1 sierpnia 2021) na Kromer Festival w Bieczu.

Na nietypowość tego spotkania składają się nie tylko niecodzienne instrumentarium i repertuar, lecz także sposób wykorzystania fortepianu. Zostanie mu powierzona rola, w jaką najczęściej wciela się dziś klawesyn – Anna Firlus zdecydowała się wykonać na nim partię basso continuo, co doskonale wpasowuje się w klimat Haydnowskich kompozycji, dodając im wdzięku, a także nowego dla nas kolorytu. Zabieg ten może wydawać się niektórym kontrowersyjny, dlaczego jednak nie mielibyśmy wykorzystywać w pełni dostępnego w danym czasie instrumentarium? Kompozytorzy okresu klasycyzmu w wielu przypadkach traktowali fortepian i klawesyn (a także inne instrumenty klawiszowe) wymiennie, pójście ich tropem wydaje się być początkiem fascynującej przygody. Przygody z barwą, fakturą, odkrywaniem nowych możliwości interpretacji. Dyskusja na temat wymienności instrumentów klawiszowych wciąż trwa, choć w kręgach tak zwanych „wykonawców historycznych” granie na różnych instrumentach klawiszowych staje się coraz częstszą praktyką. Zagadnie to, choć nieco od innej strony, porusza m.in. Marek Pilch w swoim artykule Klawesyn czy fortepian? Różne koncepcje w wykonawstwie muzyki klawiszowej XVIII wieku .

Fortepian, który zabrzmi pod palcami Anny Firlus to kopia nieznanego autora pochodząca z 1982 roku. Za pierwowzór posłużył instrument Johanna Andreasa Steina, jednego z największych w historii budowniczych fortepianów. Nie ograniczał się on jednak tylko do budowy fortepianów. W jego warsztacie powstawały organy, klawesyny, a także bardzo oryginalne, mało znane dziś instrumenty: claviorganum, vis-à-vis (połączenie klawesynu z fortepianem; instrument przeznaczony dla dwóch osób siedzących naprzeciwko siebie), saitenharmonica (kolejne połączenie mechanizmu młoteczkowego z szarpanym). Śledząc dokonania Steina w zakresie budowania instrumentów możemy dojść do przekonania, że w XVIII wieku współistnienie klawiszowych instrumentów młoteczkowych, szarpanych, dętych było jedną z sił napędowych ówczesnej muzyki.

W dziedzinie budowy fortepianów Stein wsławił się wprowadzeniem wymyku do mechaniki niemieckiej, a także użyciem dźwigni kolanowej. Dźwignia ta umożliwia podniesienie tłumików bez ściągania rąk z klawiatury. Stosował także dźwignię ręczną – służyła do obsługi zmieniającego barwę moderatora. Jego instrumenty charakteryzuje lekka konstrukcja i 5-oktawowa klawiatura, piękny dźwięk oraz świetna mechanika na co zwrócił uwagę sam Wolfgang Amadeusz Mozart.

Josepha Haydna, ani prowadzonej przez Martynę Pastuszkę {oh!} Orkiestry historycznej nie trzeba chyba nikomu przedstawiać; pozostaje nam jednak jeszcze jeden spółkowicz, Sigismund Neukomm, postać zdecydowanie warta poznania. Jego uczestnictwo w Haydnowskiej spółce rozumie się samo przez się – był uczniem braci Haydnów: Michaela oraz Josepha. Sigismund Ritter von Neukomm był wszechstronnie uzdolniony. Pianista, kompozytor, filozof, krytyk muzyczny, dyrygent, organista studiujący jednocześnie medycynę i nauki przyrodnicze. Pozostawił po sobie ponad 1300 utworów (wokalno-instrumentalnych, fortepianowych, kameralnych, orkiestrowych). Jego powstały najprawdopodobniej około roku 1810 kwintet L’amante abandonée przeznaczony na dwoje skrzypiec, dwie altówki i wiolonczelę (w wykonaniu {oh!} wzbogacony o kontrabas) to przykład znakomitej muzyki kameralnej niosącej również treści programowe. Każda z części kwintetu posiada swój własny tytuł: Amour – Infidélité – Désespoir. Miłość, niewierność, rozpacz. Choć tematyka może wydać się nieco sztampowa, muzyka jest absolutnie przekonująca. Dajmy się wciągnąć w tę opowieść, tym bardziej gdy już przed rozbrzmieniem pierwszych nut, można krzyknąć {oh!}

Kromer Festival Biecz 1 sierpnia godzina 19.00 kolegiata pw. Bożego Ciała w Bieczu

Dorota Szczepańska – sopran {oh!} Orkiestra Historyczna

skrzypce: Martyna Pastuszka Adam Pastuszka Dominika Małecka Izabela Kozak Violetta Szopa-Tomczyk Marzena Biwo

altówki: Dymitr Olszewski Szymon Stochniol

wiolonczela: Pavel Serbin

kontrabas: Michał Bąk

fortepiano: Anna Firlus

Franz Joseph Haydn – Koncert skrzypcowy G- dur (solo – Martyna Pastuszka)
Allegro moderato – Adagio – Allegro

Sigismund Neukomm – Quintetto dramatique L’amante abandonnée
Amour – Infidélité – Désespoir

Franz Joseph Haydn – The Slave’s Lament

Franz Joseph Haydn – kantata Arianna a Naxos

https://orkiestrahistoryczna.pl/ https://kromerfestivalbiecz.pl/

Dominika Maszczyńska o Streicherach, a tym samym i o Andreasie Steinie https://notesmuzyczny.pl/resources/html/article/details?id=204888

Marek Pilch o klawesynie i fortepianie w XVIII wieku https://notesmuzyczny.pl/resources/html/article/details?id=186022